MODA A KOLOR
Europejski ubiór kobiecy, XVIII - XX wiek.

Styl Marii Antoniny      około 1770-1785

W latach 70-tych XVIII w. wyrocznią mody i naśladowanym ideałem staje się nastoletnia królowa Maria Antonina. Nad jej olbrzymią i wciąż zmienianą garderobą czuwa cały zastęp kompetentnej służby. W wir zagadnień mody wciąga królową jej modystka. Mając duży wpływ na monarchinię, powoduje wprowadzanie wciąż nowych pomysłów. Uroda młodej królowej udziela sie każdemu ubiorowi i wszystkie damy chcą się ubierać w ten sam sposób.

J. Gautier d'Agoty "Maria
Antonina" 1775

Wydatki na stroje znacznie rosną: wprawdzie na co dzień nadal nosi się lekkie suknie, jednak toalety balowe, wciąż w typie robe a la francaise , stają się bajecznymi kreacjami bogato dekorowanymi , przez specjalistki marchandes des modes.

L. Carrogis zw. Carmontelle
"Księżne de Fitz-James
i du Nolestin"

Strój reprezentacyjny ma olśniewać ; modna jest ekstrawagancka barwność dodatków - obficie naszywane białe i złote koronki, różnobarwna pasmanteria, girlandy sztucznych kwiatów, wstążki, tiul, futro i pióra. Stosuje się pióra strusie (farbowane na rozmaite barwy),pióra pawie a nawet metalicznie połyskujące piórka z szyjek dzikich kaczorów, ściągane wraz ze skórą. Chętnie noszoną biżuterią są brylanty. Wysokie koafiury mają barwne, fantazyjne przybrania n.p. sztuczne winogrona, poziomki lub ...rzodkiewki.

Liczne przykłady ciekawych strojów w stylu Marii Antoniny przedstawiają ręcznie kolorowane ryciny z Galerie des Modes - najsłynniejszego żurnalu, z modelami strojów z dworskich balów i mieszczańskiej promenady. Na przykład w 1777 r. kostiumy balowe: suknia błękitna z połyskiem, stosunkowo mało zdobiona, ramiona okrywa biała mantylka, głowa ozdobiona monstrualną koafiurą, zwieńczoną biało-niebieskim stroikiem. Jedyny kontrastowy akcent to złocista kokarda na staniku. Albo: brązowa suknia "a la circasienne" czyli typu czerkieskiego (!), przybrana kolorowymi zdobieniami (biel, błękit, amarant, zółcień, zieleń) a na wysokiej fryzurze pióropusz z różowych, żółtych i zielonych strusich piór. Trzeba jednak pamiętać, że nie są to realne stroje, a jedynie projekty, pomysły. Stąd ich wyjątkowa barwność i niemal karykaturalne przerysowanie.

Choć omawiany styl wziął nazwę od imienia królowej, jej wpływu na zmianę upodobań nie należy przeceniać : wielki proces, jakim jest moda miałby te same fazy rozwojowe, nawet gdyby Maria Antonina nie zdobiła tronu Francji.

Neoklasycyzm (Styl Ludwika XVI)      około 1785-1793

W roku 1785 trzydziestoletnia Maria Antonina reformuje swoje stroje. Usuwa wszystko, co jej zdaniem nie licuje z wiekiem. Odtąd nosi tylko proste suknie z perkalu lub białej tafty i skromne kapelusze - zgodnie z nurtem znajdującej w Europie coraz większą aprobatę mody angielskiej, bardziej racjonalnej i praktycznej niż francuska.

A.Vestier
"Dziewczyna z książką" 1785

Królowa ma udział w upowszechnianiu nowego, zupełnie odmiennego typu sukni: robe en chemise, czyli prostej koszuli z białej, powiewnej tkaniny, z kolorowym akcentem szarfy w talii i na słomkowym kapeluszu. Chemise szyje się z białego muślinu na jasnej spódnicy: różowej, niebieskiej, zielonej lub białej, w r. 1786 są najczęściej z bladoliliowej indyjskiej tafty, przybrane żółto-czerwonymi szarfami. Mimo atmosfery skandalu (początkowo to ubiór aktorek), robe en chemise w latach 80-tych szybko zyskuje popularność i rozpowszechnia się po Europie. Zmiana ta idzie w parze z zupełnie nową estetyką: u schyłku rządów Ludwika XVI, pod wpływem sztuki i kultury antycznej (poznanej dzięki odkryciom w Herkulanum i Pompei) panującym stylem, także w modzie, jest neoklasycyzm.

M Garnier
"Młoda muzykantka" 1788

Dąży się teraz do antycznej naturalności i prostoty. Ubiór ma zapewnić względną wygodę, swobodę ruchów i być w zgodzie z budową anatomiczną. W modzie francuskiej pojawiają się rozmaite elementy przejęte ze stosunkowo wygodnej mody angielskiej: okrycia kobiece wzorowane na męskich płaszczach i kamizelkach oraz suknie a l'anglaise z białego muślinu lub jedwabnych tkanin w paski o spokojnym zestawie barw, których jedyną ozdobą jest obszycie listwą innego koloru. Ramiona okrywają szerokie szarfy skrzyżowane na piersiach i wiązane z tyłu. W latach 80-tych zaczynają je zastępować indyjskie szale barwy bladożółtej lub cytrynowożółtej; początkowo wręcz unikalne i niezmiernie drogie.

Ulubioną barwą mody neoklasycystycznej jest biel - kolor antycznych posągów.Towarzyszą jej rozbielone błękity, róże, wodniste zielenie, niebieskawe szarości a w okryciach wierzchnich zgaszone odcienie brązu i czerwieni. Akcenty złota są stosunkowo delikatne n.p. błyszczące guziki. Ulubioną biżuterią stają się duże, niebiesko- lub brązowo-białe kamee. Włosy nadal się pudruje na biało, choć w 1783 r. modny jest puder irysowy zabarwiający je na odcień czerwonawy.

Rewolucja Francuska: Styl Dyrektoriatu i Konsulatu
około 1789-1804

W czasie rewolucji życie towarzyskie przenosi się z salonów do kawiarń i na ulicę. Moda staje się rzeczą powszechną, a nie, jak dawniej, przywilejem elity. Dotychczasowy ubiór jest widomym znakiem znienawidzonego ustroju; solidarność z nowymi ideami ma wyrażać strój mieszczański.

E. Vigee Le Brun "Autoportret z córką"
1789

Ubiór kobiecy z tego okresu cechuje prostota i naturalność. W 1790 r.pojawia się nawiązująca do ubioru wiejskiego suknia a la paysanne: biała, obszyta u dołu, w pasie i na rękawach czerwoną lamówką. Nosi się do niej czerwone pantofelki i biały czepek, również z lamówką. Popularną fryzurą są warkocze wiązane niebieską kokardą.

Jedwabie zastępuje wełna i tkaniny bawełniane. Rząd rewolucyjny popiera tkane w manufakturach płócienka. Drukuje się je w kolorowe kwiaty na brązowym tle, lub - najchętniej w motywy w barwach narodowych: czerwono-biało-niebieskie .

J. David "Hrabina de Sorcy-
Thélusson" 1790

Ważnym szczegółem stroju jest kokarda: wiązana w pasie, na kapeluszu, lub przypięta do stroju. Jest znakiem rozpoznawczym, hasłem, symbolem zastępującym sztandary. Początkowo jednobarwna, królewska: biała, czarna, zielona lub w barwach Paryża: czerwona, niebieska. Później trójkolorowa. W r. 1791 pojawia się próba wprowadzenia w stroju kobiecym ozdób czarno-żółtych, czyli w barwach austriackich pod nazwą a la contre révolution.

Wśród wielu rewolucyjnych haseł głoszących konieczność zmian są postulaty reformy ubiorów - zwłaszcza kobiecych - w duchu republikańskim. W 1793 r. powstaje szczegółowy projekt nowego stroju i sposobu jego noszenia. Wzorem są szaty greckie i rzymskie. Jedyną sposobnością zobaczenia modeli antycznych są republikańskie uroczystości uświetniane występami grup alegorycznych . Kobiety występują w białych tunikach ożywionych barwnymi draperiami narzuconych płaszczy. We Francji zwrot do ubiorów antycznych ma już od dawna przygotowane podłoże w klasycznym stylu architektury oraz powtarzających się w ciągu XVIII w. próbach wprowadzenia klasycznych motywów do przemysłu artystycznego. To, bardzo dowolne naśladowanie antyku określano jako reve a l'antiquité.

J. David
"Pani de Verninac" 1799

Pierwsze modele sukni balowej lansowane za dyrektoriatu rzeczywiście bardzo przypominją rzymski pierwowzór. Do r. 1804 suknie są cienkie, przejrzyste, z leciutkich, najczęściej białych tkanin. Białe są pończochy i buciki. Mocne kolory mają szlaki na brzegach sukien, wstążki i pasy: najczęściej czarne, zielone, ciemnożółte, o barwie różu pompejańskiego, błękitu, fioletu. Taka kolorystyka - oparta na dominancie białej sukni i intensywnych akcentach dodatków - przyjęła się już w latach wcześniejszych, gdy najpopularniejszym typem sukni była en chemise

W pierwszych latach anykizującej mody jedynym dopuszczalnym okryciem są szale : wełniane, wzorzyste, wschodniego pochodzenia. Jednobarwny środek (żółty, czerwony, czasem biały) zawsze jest otoczony pasem ornamentu. Najczęstsze są wzory zwane później paisley (starożytny motyw boteh) wypełnione różnobarwnymi, bardzo drobnymi motywami. Popularne są mniej kosztowne szale jedwabne, barwy żółtej, czerwonej, koralowej, białej. Wzdłuż brzegów mają wąski, geometryczny ornament wzięty z greckich waz: biały, czarny lub złoty.

M. Villers
"Młoda rysowniczka" 1801

Około 1800 r. ostatecznie wyklarowuje się model sukni-tuniki z białego muślinu, której jedyną ozdobą jest szlak białego haftu na przodzie i u dołu spódnicy

W modę wchodzą ornamenty wyszywane złotą nicią. Suknie spina się na ramionach kameami lub koralami w złocie, taka sama biżuteria jest przy pasku i we włosach. Ozdobą fryzur bywają złote wianki lub diademy, najczęstszym przybraniem - wieniec z kwiatów. Echem minionej epoki a trochę stylizacją na Rzym bywają peruki, zawsze innego koloru niż włosy: dla blondynek ciemne, dla brunetek jasne, czasem czerwone.

W ostatnich latach XVIII w. moda żurnalowa wprowadza dla wygody i zdrowia klientek różne nowe szczegóły, oddalające modne kreacje odklasycznych pierwowzorów. Pojawiają się spencery - kolorowe kaftaniki zdobione naszyciami z taśmy. Na co dzień nosi się nieco krótsze od sukni wzorzyste, barwne fartuszki z kieszeniami, a w pierwszych latach XIX w. kolorowe tuniki nakładane na białe suknie.

Mimo zastoju w przemyśle związanym z modą, wiadomości o nowych propozycjach szybko przedostają się poza granice Francji. Nowy strój najłatwiej przyjmuje się w Anglii, gdzie już wcześniej dziewczynki ubierano w białe muślinowe sukienki z wysoko umieszczonym stanem. Moda "antyczna" szybko rozprzestrzenia się po Europie, widoczna szczególnie w toaletach balowych. Przyjmuje się nawet w Rosji, mimo dezaprobaty podstarzałej Katarzyny II.

Empire      około 1804-1814

Od koronacji Napoleona w 1804 r. w sztuce i modzie panuje styl, którego zadaniem jest olśnić potęgą, przepychem i wykwintem zrównującymi dwór "uzurpatora" z innymi, dynastycznymi dworami. Bardzo ważny jest efekt propagandowy, osiągany nieustającymi zapożyczeniami z antyku oraz ze sztuki Egiptu - bliskiej Bonapartemu z powodu odniesionych tam sukcesów militarnych.

F. Gérard
"Królowa Westfalii Catherine"
1811

Dwór cesarski popiera produkcję rodzimego przemysłu jedwabniczego, wymagając aby audiencjonalna toaleta była zawsze jedwabna. W pierwszych latach cesarstwa do dawnego znaczenia wracają ciężkie jedwabie i aksamity. Z magazynów wydobywa się tkaniny wyprodukowane jeszcze przed rewolucją.

F. Gérard "Maria Walewska"
1812

Rusza produkcja w manufakturach nastawionych wciąż na tkaniny pasiaste, modne w ostatnich latach monarchii. Rezultatem godzenia technologii z wymogami mody jest wyrób tkanin jednobarwnych , zdobionych srebrnym, broszowanym ornamentem, w których paski zaznaczone są jedynie połyskiem.

Styl empire - bardzo jednolity, gdyż podporządkowany jednemu człowiekowi - ma wszelkie cechy sztuki pomnikowej. Takie są nawet kobiece suknie: usztywnione, majestatyczne, białe. Cesarza otacza przepych niemal wschodni; klasyczna biel niknie pod złotymi lub srebrnymi haftami i bogatą biżuterią. W pierwszych latach cesarstwa nosi się "parury" czyli komplety złozone z wielu elementów. Na oficjalne okazje kobiety z wyżych sfer noszą liczne, okazałe klejnoty.

W. Beechey "Marcia Fox"
1810

Wyprawy napoleońskie skutkują wprowadzeniem do ubioru elementów egzotycznych : egipskich, potem włoskich, rosyjskich a także polskich. Z Turcji kobiety przejmują modę na turbany i noszone pod przeźroczystymi tunikami pantalony cielistej barwy.

Moda staje się coraz bardziej praktyczna; suknie codzienne miewają długie rękawy , pojawiają się futra i ciepłe płaszczyki w formie sukni. Jest to wpływ Anglii, znajdującej się w tych latach w okresie regencji.

W najwyższych sferach bardzo dba się o współgranie ubioru z wnętrzem; gdy Paulina Borghese, odwiedzając brata, ubrana w zielony brokat zostaje przyjęta w salonie niebieskim - skraca wizytę. Być może to jeden z powodów, dla których empirowe suknie mają zwykle neutralne barwy: białą, czarną, szarą a akcentem barwnym pozostają szale.

Styl Restauracji      około 1814-1830

Upadek Napoleona w 1814 r. i restauracja dynastii Burbonów powodują powstanie we Francji nowych kanonów mody. Ustalenie stroju, który w niczym nie przypominałby Cesarstwa jest tak ważne, że nowy król zwołuje w tej sprawie specjalną naradę. Stworzenie mody nowej, oryginalnej, czy też powrót do przedrewolucyjnej nie mogą być łatwe, skoro cała Europa przyjęła już styl empire. Francja przestała dominować w polityce, nie może więc dowolnie narzucać swych pomysłów. Londyn jest teraz centrum mody równym Paryżowi.
Można jedynie nieco zmodyfikować to co już jest.

J. Hayter
"Królowa Tamehamalu"
1824

W stroju kobiecym najistotniejszą zmianą jest powrót do bieli, królewskiej barwy Burbonów. Suknie , szarfy i kokardy - wszystko w urzędowym kolorze; jako przybranie białe lilie, strusie pióra i łabędzi puch.

Inspiracją jest późny francuski renesans - epoka Walezjuszy - wyrażany jednak nie w sylwecie ale w detalach, poszczególnych elementach stroju: gorsecikach , kryzach , kapeluszach, bufiastych rękawach , ażurowych naszyciach .

H. Inman miniatura
ok. 1825

Jednolita suknia empirowa dzieli się teraz na dwie części, często podkreślane użyciem odmiennych tkanin. Góra przeważnie jest ciemniejsza od spódnicy. Około 1825 r. wraca ściskanie talii gorsetem, co łączy się z poszerzeniem dołu spódnicy i ramion . Szerokie dekolty (optycznie poszerzające ramiona) okrywają lekkie kolorowe chustki.

Wraz z gorsetem zjawia się nowa bielizna: długie pantalony , ozdobione koronkami - konieczne dla zabezpieczenia od chłodu wobec postępującego rozszerzenia i usztywnienia spódnicy. Nawet wykwintna dama może bez wstydu pokazać ich rąbek. Mało widoczne obuwie ma zwykle barwę białą lub czarną.

Biżuteria jest dyskretna i skromna, zgodnie z oficjalnie panującą i wyrażaną przez strój atmosferą powściągliwej pobożności.

Romantyzm      około 1825-1850

W końcu lat 20-tych XIX w. równolegle do innych stylów zjawia się w europejskiej modzie (tak jak w literaturze i sztukach pięknych) odcień buntu wobec banalnego, skomercjalizowanego stylu życia; w Niemczech również przeciw dyktaturze żurnalowej mody z Paryża.

E. Tripier Lefranc
"Panna Riviere"
1834

Zgodnie z romantycznym umiłowaniem gotycyzmu, elegancka kobieta jest odległa od klasycznej posągowości bardziej niż w jakimkolwiek innym okresie mody. Inspiracji dostarcza średniowiecze ale poznawane głównie poprzez teatralne kostiumy, a więc bez dbałości o czystość stylu czy prawdę historyczną. Suknie są więc zwykle barwne niczym średniowieczne szaty lub "gotycko" czarne .

Podkreślanie oryginalności, dążność do indywidualizmu są przyczyną różnorodności barw, fasonów i rozbudowanych ozdób.

W. Mount
"Laura Colton Chapin"
ok. 1833

Nakrycia głowy (budki ze słomki lub aksamitu) są niczym baśniowe ogrody i zamczyska: zawikłane i tajemnicze . Zdobione w najrozmaitszy sposób, najczęściej sztucznym bukietem wiejskich różnobarwnych kwiatów i powiewającymi kolorowymi wstążkami. W zadnym okresie XIX w. nie było tak ozdobnych fryzur jak ok. 1830 r. Ówczesny podręcznik sztuki fryzjerskiej określa dobór dodatków: dla blondynek - w barwach jasnych, subtelnych; dla brunetek i cery o żywych rumieńcach - w kolorach mocniejszych, zawsze dobranych do ogólnej tonacji stroju. Autor przypomina, aby wziąć pod uwagę oświetlenie sali. Na bal dla młodych osób zaleca dekorację z kwiatów , pereł i wstążek; dla kobiet zamężnych, dojrzałych - brylanty, turkusy, ametysty, granaty oraz szylkretowe grzebienie.

Biżuteria ma bardzo duże znaczenie - złota z klejnotami, "gotycka", pokrywana emalią: białą, czarną i granatową. Nosi się jej jednak niezbyt wiele - romantyzm to styl młodości.

A. Charpentier
"George Sand"
1838

Oddźwięk w modzie znajduje zainteresowanie romantyków Bliskim Wschodem. Ważna jest inspiracja dziką, swobodna przyrodą. Pewnie stąd częstym kolorem sukien jest ciemna zieleń.
Zielona barwa jest w XIX w. wyjątkowo problematyczna: trudno uzyskać intensywny, nie blaknący kolor z barwników roślinnych. Od końca XVIII w. tkaniny farbuje się najczęściej zielenią Scheelego - trującą, gdyż zawiera arszenik! Musi minąć sto lat, żeby zauważono, co jest przyczyną chorób i zakazano jego używania.

Pod wpływem poezji modny jest uduchowiony typ urody o bladej cerze i białych dłoniach. Aby podkreślić prawdziwą lub kreowaną melancholię i gotycką smukłość, przyjmują się, zwłaszcza po r. 1830 kolory ciemne. Oznacza się je żartobliwie określeniami w stylu XVIII w.: souris effrayee - przestraszona mysz, grenouille evanouie - omdlała żaba, crapaud amoureux - zakochana ropucha...

Około r. 1835 ukazują się we Francji powieści Georges Sand. Pisarka propaguje w nich nowy typ kobiety: odważnej, czynnej i niezależnej. "Lwica" nosi proste stroje dogodne do jazdy konnej: czarną suknię lub męskie spodnie(!) i cylinder z powiewnym woalem. Nowa moda obejmuje nie tylko ubiór, ale cały styl życia. Jest tak awangardowa, że mogą ja przyjąć tylko nieliczne damy, nie bojące się krytyki otoczenia.

Biedermeier, styl Ludwika Filipa      około 1830-1850

W r. 1830 rewolucja lipcowa obala dynastię Burbonów. Ubiór tego okresu charakteryzuje coraz wyraźniejsze odejście od empirowego klasycyzmu, zarówno w sylwetce, jak kolorystyce: całkowita rezygnacja ze złoceń oraz bieli, jako barwy dominującej. Panujący w tych latach Ludwik Filip obiera za ideał estetyczny rokoko Ludwika XV(!).

J. Neder "Portret rodzinny"
1836

W Niemczech odpowiednikiem zachowawczego stylu Ludwika Filipa, choć bez rokokowych zapożyczeń jest biedermeier. Oba style łączy gloryfikacja spokojnego mieszczańskiego dobrobytu. Panująca moda nawet młodym dziewczętom nadaje wygląd rozważnych i ustatkowanych matron.

X. Winterhalter
"Królowa Wiktoria u Ludwika Filipa"
1845

Stroje z lat 1840 - 1850 w pełni współgrają z panującym stylem: wszelkie akcesoria garderoby, w dużej części "robótki" amatorek szycia i haftu, stają się coraz bardziej delikatne, sentymentalne. Takim szegółem są trzymane w ręce białe haftowane chusteczki a na balach małe bukieciki z żywych kwiatków ułożonych jak kolorowa mozaika. Już od lat 20-tych niemal wszystkie dodatki strojów pokrywa dekoracja z kolorowych szklanych paciorków .

Mieszczański praktycyzm w połączeniu z niemieckim upodobaniem do ładu i wygody skutkują rezygnacją z ornamentów - zarówno w rzemiośle artystycznym (n.p. meblarstwie) jak i w modzie. Częste w czasach biedermaieru portrety rodzinne ukazują malowniczy efekt sutych bufiastych sukien, komponowanych z dużych płaszczyzn czystych, głębokich barw. Spokojne choć zdecydowane zestawienia podkreślane są akcentami bieli. Stwarza to wrażenie schludności. W Anglii suknie miewają wzory kwiatowe, często są w odcieniach różowych . Kolorystyka jest łagodna, jak wszystko w tej dekadzie.

Styl Drugiego Cesarstwa      około 1850-1870

Z nastaniem drugiej połowy XIX w. Europę zaczyna ogarniać fascynacja rozwojem nauki i techniki. Styl życia wyznacza nowe pokolenie fachowej inteligencji: inżynierów, architektów i wynalazców; miejsce sentymentalnej poezji zajmują powieści Juliusza Verne. W stroju kobiecym symbolem nowej mody jest krynolina - konstrukcja inżynierska.

J. Ingres "Księżna Józefina"
1853

Suknia na krynolinie działa całą sylwetą, na jej szerokiej powierzchni dobrze sie prezentuje wyrazisty ornament, przeznaczony do oglądania z pewnego dystansu. Odpowiada to nowemu rozumieniu elegancji: wystawnej i nieco aroganckiej. Współczesny żurnal radzi: "aby toaleta miała całą elegancję obowiązującej mody, musi mieć w sobie coś szczególnego, zadziwiającego. Dopiero gdy jest prawie śmieszna - jest zalotna." Suknie są więc uderzająco barwne, do czego przyczynia się odkrycie w końcu lat 50-tych, w Anglii syntetycznych barwników anilinowych. Elegantki zaczynają nosić stroje w ciężkich nasyconych barwach: głęboki purpurowofioletowy(moweinę wynaleziono najwcześniej), krwista czerwień , soczysta zieleń , odcienie kasztanowe, kontrastujące z bielą odkrytych ramion. Są to tzw. barwy epinalskie , od nazwy miejscowości słynnej z jaskrawych, popularnych wydruków.

F. von Amerling
"Księżna Barbara"
1858

Równolegle pojawia się tendencja reformy i uproszczenia stroju, której wyrazem staje się wymyślony w połowie wieku kostium Bloomera . Ten nieładny, choć wygodny strój utrzymany jest w neutralnej, szaro - biało - czarnej gamie barw.

Jak w każdej epoce istnieją kierunki sprzeczne: jest postępowy prąd praktyczny ale jest też moda panującego w latach 1852-70 Cesarza Napoleona III: przyjmuje nowe wynalazki lecz chce z ich pomocą przywrócić dawne, tradycyjne formy. Anachroniczny ustrój, cesarstwo, wymaga dworskiego rytuału, starannej reżyserii uroczystości i pewnej dozy patosu. Dwór francuski znów chce być przykładem wykwintu i dobrego tonu - chętnie przyswaja krynolinę ze względu na wytworny dystans i wrażenie dystyngowanej wystawności. Suknie balowe szyje się tu z wielkiej ilości tiulu i koronki. Modna jest okazała biżuteria: preferowane są ciężkie formy, kolorowa lub czarna emalia i blask brylantów.

J. Tissot "Panna L.L."
1864

Kobiece stroje swoją kolorystyką, wykończeniem a nawet całą sylwetą nawiązują do militarnych upodobań cesarza oraz tematów kolonialnych: inspirujące jest zwłaszcza umundurowanie żuawów - francuskiej piechoty algierskiej. Suknie wieczorowe szyje się wiec z białych tkanin, takich jak na arabskie burnusy i zdobi złotym obszyciem. Letnie suknie całodzienne również są często białe i wykańczane kontrastowym szamerowaniem , pętlicami, naszyciami z sutaszu i innymi elementami o wojskowym rodowodzie. Okrycia wierzchnie bywają barwy czerwonej lub granatowej, zdobione naszyciami z czarnych lub złotych sznurów.

Ważnym szczegółem stroju są rozmaite barwne chusty na ramiona. Modne są zwłaszcza jedwabne szale z Tunisu w biało-niebieskie pasy. Wciąż nosi się szale i chusty kaszmirowe, często są to europejskie imitacje. Moda dostrzega intrygujący efekt ukazywania spod unoszonej z przodu krynoliny nóg. Pojawiają się wysokie błyszczące trzewiki, najczęściej fioletowe lub czerwone. Elegancja zezwala na pokazywanie kolorowych pończoch i halki, dobranych harmonijnie lub uzupełniająco do barwy sukni.

A. Grottger
"Pożegnanie powstańca"
1866

Podstawowym surowcem na suknie jest jedwab. Czarne jedwabne suknie noszą nawet panny sklepowe z wielkich magazynów. Rozwinięta produkcja włókiennicza dostarcza w bardzo zróżnicowanych cenach licznych gatunków efektownych, jedwabnych tkanin.

W drugiej połowie XIX w. powstaje tradycja białej sukni ślubnej . Być może do utrwalenia tego zwyczaju przyczyniła się niższa cena tkanin nie farbowanych.

Omawiając modę tego okresu warto wspomnieć o ewenemencie, jakim jest polska żałoba narodowa: Przez prawie cztery lata (1861-1863) kobiety wszystkich stanów ubierają się na czarno - mimo rozmaitych represji władz zaborczych! Część chodzi w czerni juz do końca życia. Proste suknie zdobi jedynie czasem biżuteria z czarno patynowanej stali (w miejsze złotej, oddanej na rzecz Skarbu Narodowego) i małe białe kołnierzyki. Żałobę wiąże się z Powstaniem Styczniowym, ale zaczęła się wcześniej, od krwawej manifestacji w Warszawie i uroczystego pogrzebu jej ofiar. Co ciekawe, żałoba narodowa dokładnie zbiega się wczasie z żałobą w Anglii: po nagłej śmierci męża królowej Wiktorii. Królowa nosi odtąd wyłącznie czarne stroje a wraz z nią wiele Angielek. Zdarza się, że i w innych krajach kobiety przejmują ten specyficzny styl noszenia się na czarno.

Pozytywizm      około 1870-1905

Druga połowa XIX w. jest okresem pewnego zastoju w sztuce. Styl narzuca mająca coraz większą władzę burżuazja, manifestująca swoją równość wobec klasy panującej. Temu służą rozmaite reminiscencje, zwłaszcza stylu Marii Antoniny. Taki styl mają modele ubierającej niemal wszystkie zamożne Angielki i Francuzki firmy Worth. Wraz z rozwojem przemysłu konfekcyjnego, dostarczającego coraz większej ilości dodatków wzmaga się tendencja przeładowywania stroju ozdobami i wykończeniami. Nowe techniki tekstylne umożliwiają wykonywanie najrozmaitszych imitacji. Nowy styl określa się mianem "porządek złożony" i taka też jest moda - niejednolita, eklektyczna. Inspiracji jest wiele, przy czym najwięcej uwagi zwraca się na elementy mające unaocznić bogactwo: fałdy i draperie. Styl pozytywizmu ma wyrażać dobrobyt człowieka "któremu się dobrze wiedzie". Ogromny zbytek, w jakim pod koniec XIX w. żyją klasy posiadające wyraża się zarówno w ilości jak i jakości posiadanych strojów i ozdób.

T. Ajdukiewicz
"Helena Modrzejewska"
1880

Dla zachowania równowagi kolorystyka jest bardzo stonowana, mimo że poczucie findesieclowej elegancji przypisuje barwom ogromną rolę. Preferowane są kolory "umiarkowane" czyli neutralne, złamane lub pastelowe; zestawienia w tonacji lub zbliżonych odcieniach a także łączenia różnych barw z szarościami. Dlatego z naszej perspektywy ubiory końca XIX w. wydają się nieco smutne i przybrudzone. Nauka rozporządza już wtedy ponad tysiącem odcieni barwików syntetycznych, lecz moda ich nie chce! Barwione nimi tkaniny są uważane za niegustowne.

E. Manet
"Bar w Folies Bergere"
1882

W ciągu dnia nosi się kolory ciemne: brązowy, tabaczkowy, ciemnopąsowy. Popularna w strojach czerń jest barwą na co dzień, a żałobę tradycyjnie wyraża również fiolet. Bielizna, zgodnie z nazwą jest zawsze biała. Okazje wieczorowe to zazwyczaj barwy jasne. Ulubione to jasnopopielaty, perłowy, kremowy, złotawobrązowy , zielony (w odcieniu paproci lub absyntu), kolor czerwonego wina oraz cała gama szarości, odcieni ecru i piaskowych. Na przełomie wieków modne są tkaniny czarne, często nakrapiane białymi punkcikami. W r. 1885 rozpoczyna się kariera wzoru w groszki,przy czym początkowo wzór jest ciemniejszy od tła.

Żurnale zapowiadają co jakiś czas ubiory w żywych barwach, n.p. nad morze. Pojawiają się tkaniny w jaskawe wzory bukietów. Ogólnie jednak ostre barwy są nie do przyjęcia. Tkaniny czerwone, zielone lub fiołkowe pokrywa zawsze sieć białych niteczek albo nikły deseń tłumiący wrażenie ostrości. Możliwe, że jedną z przyczyn tego upodobania do kolorów spatynowanych, nobliwych i niechęci do nowinek jest podświadoma tęsknota nowobogackich za historycznym rodowodem, starą kulturą i długą tradycją.

Pewne odejście od tej konwencji estetycznej zaznacza się w latach 80-tych, kiedy w modzie kobiecej (zwłaszcza w Prusach) pojawia się duzo elementów militarnych. Stroje miewają więc tradycyjne kolory armii: niebieski i czerwony oraz mundurowe wykończenie - złote guziki oraz srebrne i złote naszycia.

J. Tissot "Zimowy spacer"
1878

W r. 1890 pojawia się bluzka . Początkowo jest bardzo kunsztownie zdobionym, drogim elementem stroju. Najczęściej szyta z podwójnej warstwy tkanin: cieńsza, bardziej ażurowa z wierzchu, spod niej prześwituje materiał podszewki. W pierwszym okresie do jasnych bluzek nosi się ciemne spódnice co daje mocny kontrast, póżniej przeważają łagodniejsze zestawienia oparte na różnicach walorowych oraz - nowość - zestaweniu w jednym ubiorze różnych rodzajów tkanin n.p. jedwabiu z wełną. Bluzki są dogodne do szycia przez firmy konfekcyjne, co wpływa na wzrost ich popularności.

Jednym z podstawowych ubiorów staje się praktyczny kostium. Zależnie od przeznaczenia jest z drogich lub tańszych materiałów, na ogół bogato zdobiony. Letnie kostiumy są z kaszmirów - najczęściej kremowych, czerwonych, żółto-czerwonych, indyjskich fularów w drobny rzucik lub francuskich jedwabii chinure. Wiosenne i sportowe kostiumy są z angielskiej tkaniny z wierzchu gładkiej, od spodu kraciastej, co zastępuje podszewkę i pozwala na kraciaste wykończenie wyłogów. W kostiumach podróżnych stosuje się kratę na wierzch.

J. Singer Sargent
"Pan i Pani Stokes"
1897

Pod koniec wieku moda upraszcza się, na co wpływa m. in. sport. To w strojach sportowych najwcześniej spełniony zostaje lekarski postulat unowocześnienia ubioru pod kątem higieny. Wpływ anglosaski w dziedzinie strojów noszonych przy czynnościach wymagających ruchu przez wiele lat rywalizuje z modą francuską (silne wpływy wielkich francuskich domów mody).
Na początku XX w. ustalają się typy strojów do poszczególnych dyscyplin sportowych: do jazdy na łyżwach i wrotkach nosi się kostiumy z ciemnej tkaniny wełnianej przybrane futrem, czasem nawet sobolowym; do tenisa i sportów wodnych zakłada długie białe spódnice i bluzki. Coraz powszechniejsze stają się kąpiele morskie. Ponieważ obyczajowość przełomu wieków nie uznaje nagości a nawet negliżu, kostiumy plażowo-kąpielowe dokładnie zakrywają ciało, a wesoła ostrzejsza kolorystyka ma poniekąd rekompensować niedostatki fasonu. Równolegle z rozwojem sportu pojawia się idea powrotu człowieka do natury, do naturalnej prostoty i korzystania z uroków przyrody. Modna staje się kwitnąca cera o żywych rumieńcach. Zaróżowienie policzków podkreślają rozjaśnione włosy: rude lub blond.

Przy końcu stulecia przyjmują się w codziennym stroju kobiecym elementy mody męskiej n.p. żakiet oraz "męska" kolorystyka. Utrzymane w praktycznej czerni kostiumy umożliwiają n.p. jazdę na bicyklu i szczególnie cenione są przez kobiety pracujące.

Z nastaniem nowego stulecia znika "pesymizm końca wieku" a w modę wchodzi biel "łącząca elegancję, skromność i praktyczność", szczególnie w latach 1901-1906 zalecana do wszystkich rodzajów ubiorów. Białe są parasolki chroniące przed niepożądaną opalenizną. Letnie kapelusze są z kremowej lub białej słomki, otaczane wieńcami białych i różowych kwiatów. W 1902 r. jeden z polskich tygodników informuje: "Biała suknia przestała dziś być jakąś toaletą wytworną, przeznaczoną na koncert, wieczór lub raut - jest to dziś najzwyklejsza suknia spacerowa, codzienna do najzwyklejszego użytku".

Secesja      około 1890-1914

W drugiej połowie XIX w. powstaje w krajach Europy Zachodniej ruch sprzeciwu wobec dyktatury mody paryskiej. W latach 80-tych przyłącza się do niego grupa angielskich malarzy - prerafaelitów. W swoich pracach przedstawiają nowy typ urody kobiecej, podkreślany oryginalnymi strojami o baśniowo-gotyckim charakterze, w ulubionych barwach tego ugrupowania: fiolecie, czerwieni i brązach. Prace artystów mają zbyt ekskluzywny charakter, by mogły bezpośredio wpłynąć na produkcję domów mody, zapoczątkowują jednak nowy styl - secesję, który niebawem znajduje odbicie w ubiorze.

J. Waterhouse
"Kryształowa kula"
1902

Stroje z tych lat wyróżnia wyjątkowe bogactwo fasonów, dodatków i ozdób, różnorodność luksusowych materiałów i przepych biżuterii. Ubiór służy jednej z najważniejszych funkcji ówczesnych kobiet: reprezentacji. Czyni to przez nową jednorodną stylizację, którą osiąga się wieloma sposobami: letnie suknie szyje się z dwu różnokolorowych tkanin, tak aby spodnia prześwitywała przez wierzchnią; popularną ozdobą są ciemniejsze od tła plisy wijące się wzdłuż linii kroju i tworzące faliste motywy; modny deseń w różnej wielkości grochy przypomina upierzenie ptaka. Tak jak w sztuce użytkowej, modny jest efekt połyskliwości , mienienia się barw. Stąd błyszczące tkaniny jedwabne: atłas i tafta, szczególnie modna w latach 1902-1904.

N. Bogdanow-Bielski
"M. Abamełek-Łazariewa"
1900

Aby zachować równowagę w i tak bardzo bogatej w środki ekspresji kompozcji, jak stanowi strój secesyjny, kolorystyka jest bardzo stonowana. Panuje bogactwo kształtów więc barwy są skromne. Jak w latach wcześniejszych są zawsze złamane i nawiązują do naturalnych kolorów przyrody: roślin - liliowe, seledyny; muszli ostrygowych - perłowe, popielate; omszałych kamieni - zielonkawobrązowe czy więdnących liści - feuille morte. Lubiane są blade łagodne żółcienie oraz wszelkie beże i szarości. Pastelowe przytłumione barwy najlepiej wyglądają w tkaninach gładkich, które sa uzywane najczęściej. Jeżeli materiał jest wzorzysty (przeważnie w strojach letnich), to wzór jest drobny, nikły.

Preferowane są ciemne barwy - podkreślające smukłość figury i "uduchowioną" bladość twarzy. Czerń dodaje lat, co odpowiada modnej pozie przedwczesnej dojrzałości i zmęczenia życiem. Powodzenie barwy czarnej w modzie jako jedyne nie znajduje odpowiednika w secesyjnej plastyce.

A. Mucha
"Jemioła, Portret żony"
1903

Poza zestawieniami czerni z innymi barwami (najczęściej z bielą) unika się kontrastów by zachować jednolitość i czytelność linii, decydujących o stylowym wyrazie kompozycji. Zaleca się utrzymanie całego stroju w jednym kolorze, z dodatkami w tym samym odcieniu, jedynie kapelusz i ozdoby mogą być nieco jaśniejsze lub ciemniejsze, zawsze w tonacji tła. Nawet w przypadku kostiumu, noszonego zazwyczaj z innego koloru bluzką, kontrast łagodzi "wolaż" czyli długa narzutka w kolorze kostiumu.

Suknie wieczorowe odznaczają się wielką pomysłowością w osiąganiu intrygującego, czarownego wyrazu: szyje się je zwykle z cieniutkich przejrzystych tkanin na tle podszewki lub koronki innego koloru uzyskując efekt łączenia się barw przechodzących jedna w drugą; zwiewne tiule i muśliny bywają usiane drobnymi dżetami dającymi wrażenie skropienia złotymi łzami lub przesycenia błyszczącym pyłem; gęste aplikacje lub wzorzysty tiul stwarzają wrażenie koronkowej całości (koronki i hafty są na tkaninie wierzchniej a cekiny na spodniej, by nieco przytłumić ich blask).
Toalety uzupełnia okazała biżuteria o roślinnych kształtach, często z zielonawego złota: modne są duże, nieregularne perły i mieniące się sztuczne kamienie, zmieniające barwę zależnie od kierunku oświetlenia n.p. z opalowo-żółtej na szmaragdowo-rubinową. Do fryzur balowych wpina się wysokie grzebienie z kości słoniowej, szylkretu lub metalowe - zdobione emalią.

R. Henri
"Jessica Penn"
1908

Moda jest korzystna dla starszych kobiet: wymaga zakrywania szyi i dłoni. Najczęściej nosi się "szmizetki" - ozdobne koszulki z cieniutkich jasnych tkanin, przeważnie drapowanych lub gęsto plisowanych, widoczne w wycięciu dekoltu sukni. Popularne są biżuteryjne obróżki, dodatkowo szyję zakrywa się zwojami powiewnych tkanin i rozmaitymi boa: z piór lub ,uważanymi za najbardziej eleganckie, z lisiego futra. Nieodłącznym elementem są rękawiczki: wieczorowe - długie, czarne, z koronki lub haftowanego tiulu; wizytowe - kolorowe (jasnożółte, popielate, perłowe); codzienne, praktyczne - ciemnopopielate i czarne. Na większe uroczystości "najwytworniejsze" - białe, z kozłowej skórki. Muszą być idealnie czyste ale przed założeniem należy je nieco zgnieść, aby "nadać cień życia".

Okrycia wierzchnie to najczęściej płaszcze z grubego aksamitu - gładkie lub wygniatane, lśniące lub matowe. W dzień nosi się ciemne, na wieczór jasne. Ówczesne stroje sięgają do ziemi, jednak w ruchu kobiety zbierają ręką fałdy sukni nieco ją unosząc, tak że widać halkę - często znacznie bardziej ozdobną od spódnicy) i pończochy: ciemne lub białe,często siatkowe lub koronkowe. Zimą grube czarne albo w prążki. Pojawia się też kolorowa bielizna: W r. 1895 "Nowe Mody" twierdzą: "Kolorowa bielizna jedwabna, używana za naszych dni, świadczy o niesympatycznym zboczeniu elegancji, bielizna ta bowiem jest niezdrowa, niemiła w noszeniu a przy tym posiada jeszcze wiele innych cech ujemnych".

Na przełomie wieków rozwój przemysłu konfekcyjnego coraz bardziej "napędza" modę, prowokując jej zmienność i czyniąc warunkiem elegancji nieustanną nowość. Równocześnie jednak moda staje się coraz bardziej demokratyczna, dostępna - choć w prostszej, skromnej wersji - także dla kobiet spoza elity władzy i pieniądza.

Gromadząc informacje dotyczące kolorystyki strojów starałam się odnaleźć powiązania i przyczyny, dla których wybierano pewne określone barwy. Kolorystyka zawsze była integralną częścią danego stylu. W mojej pracy wykazuję, że zawsze istniały konkretne przyczyny, od których zależała modna kolorystyka. Były to powody praktyczne (dostępność określonych barwników), estetyczne (dopasowanie do tkanin i fasonów), kulturowe – wynikające z dalekich skojarzeń i inspiracji i inne. Dobór barw zawsze był uzasadniony. Kolory tkanin i dodatków podkreślały i wzbogacały artystyczny wyraz modnej sylwetki.